پیش بینی وزارت علوم از وضعیت دانشگاه ها در مهر ماه/نحوه محاسبه نمره پایان ترم دانشجویان
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم به تشریح جزئیات محاسبه نمره پایان ترم دانشجویان در ترم جاری پرداخت و گفت: وزارت علوم از همان اسفند ماه سال گذشته با پیش‌بینی ادامه‌دار شدن آموزش‌های مجازی، روش‌های ارزیابی ترکیبی، مستمر، ثبت نمره ناتمام، پاس شده یا پاس نشده را به منظور روش‌های ارزیابی پایان ترم جاری دانشجویان به دانشگاه‌ها پیشنهاد داد.
دکتر محمدرضا آهنچیان در گفت‌وگو با ایسنا ضمن بیان این مطلب گزارشی از عملکرد آموزشی دانشگاه‌ها در شرایط شیوع کرونا ویروس ارائه داد و اظهار کرد: در حال تهیه گزارشی از تعداد دانشجویان تحت پوشش آموزش مجازی و تعداد استادانی که در این زمینه همکاری می‌کنند، هستیم؛ چرا که ارائه آمار دقیق و قطعی از همه دانشگاه‌های کشور در این زمینه، نیازمند این ارزیابی است؛ اما به طور کلی حدود ۹۰ درصد آموزش‌های دانشگاهی به سمت آموزش‌های مجازی حرکت کردند. این بدان معنی نیست که بگوییم ۹۰ درصد دانشجویان تحت پوشش این آموزش‌ها قرار گرفته‌اند، بلکه اجرای برنامه‌ها و کلاس‌های آموزشی به سمت مجازی شدن حرکت کرده است.
وی با اشاره به این که ارائه آموزش‌های دانشگاهی به صورت مجازی در همه کشورهای دنیا در حال اجرا است، تصریح کرد: ممکن است درصد مشارکت و سطح پوشش در همه نقاط کشور و همه دانشگاه‌ها یکسان نباشد؛ در برخی استان‌ها و شهرها درصد مشارکت در این آموزش‌ها بالا نیست.
به گفته مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم، به دلیل اینکه یک طرف آموزش‌های مجازی دانشجویانی هستند که باید مشارکت داشته باشند، بنابراین ممکن است در مواردی به دلیل مشکلاتی نظیر عدم دسترسی به ساختارهای مجازی و اینترنت، دسترسی دانشجویان به امکانات لازم برای این آموزش‌ها محدود باشد، البته در برگزاری کلاس‌های متعارف و حضوری نیز ممکن است در برخی کلاس‌ها همه دانشجویان قادر به شرکت در کلاس نباشند، اما با وجود چند دانشجوی غایب، کلاس لغو نمی‌شود.
ارائه آمار ۹۰ درصدی آموزش‌های مجازی دانشگاه‌ها
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم خاطر نشان کرد: ارائه آمار ۹۰ درصدی آموزش‌های مجازی دانشگاه‌ها بر حسب اظهارات دانشگاه‌ها اعلام می‌شود. در واقع هنوز خود وزارت علوم زمان کافی برای راستی‌آزمایی در این زمینه نداشته است.
وضعیت آموزش مجازی در دانشگاه‌های کوچک
وی در خصوص وضعیت دانشگاه‌های کوچک کشور برای ارائه آموزش‌های مجازی نیز تاکید کرد: با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از آموزش‌های مجازی به زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری مربوط می‌شود، بنابراین در چنین مواقعی اگر دانشجویی در محل‌ها یا نقاطی از کشور قرار گرفته باشد که دسترسی او به اینترنت محدود و یا قطع باشد، به آموزش مجازی دسترسی نخواهد داشت، در این صورت آموزش عالی نیز نمی‌تواند مدعی باشد که می‌تواند این دانشجویان را در کلاس‌های آموزشی حاضر کند. به همین جهت اگر امکانات ارتباطی در برخی مناطق کشور وجود نداشته باشد، دانشجویان می‌توانند مشکلات و عدم دسترسی به آموزش‌های مجازی را به دانشگاه‌ها اطلاع دهند و درخواست کنند که به صورت‌های دیگری تحصیل خود را ادامه دهند.
به گفته آهنچیان، در حال حاضر دانشگاه‌هایی که زیر ساخت‌های الکترونیکی آنها برای برقراری آموزش‌های برخط کامل نیست، دوره دشوارتری را طی می‌کنند، اما شرایط فعلی فرصتی است که همه دانشگاه‌ها بتوانند زیرساخت‌های الکترونیکی خود را تقویت کنند؛ اگر چه شاهد هستیم تکاپوی جدی و در همه دانشگاه‌های کشور به منظور حرکت در آموزش‌های مجازی صورت گرفته و تلاش می‌کنیم در این زمینه اگر نقصی هم از طرف دانشگاه باشد، برطرف شود.
جزییات و شرایط حذف ترم
آهنچیان در خصوص سیاست وزارت علوم برای تصمیم‌گیری در خصوص حذف ترم از سوی دانشجویان نیز گفت: اگر به دلیل شیوع کرونا ویروس دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی تعطیل شوند، آسیبی جدی متوجه کشور خواهد شد که جایگزین ندارد. در واقع اگر این مراکز تعطیل شوند چرخه عرضه و تقاضای تربیت نیروی انسانی و نیاز بازار کار مختل می‌شود. دانشجویانی که باید در مهرماه ۱۳۹۹ وارد دانشگاه شوند و پس از طی دوره تحصیل ظرف ۴ یا ۵ سال به عنوان دانش‌آموخته دانشگاهی یا نیروی ماهر وارد بازار کار کشور می‌شوند، با حذف نیم‌سال حتی اگرچه ۶ ماه است، اما در واقع یک سال این چرخه با وقفه مواجه می‌شود. بنابراین وزارت علوم به هیچ عنوان تصمیم به حذف ترم ندارد. در واقع دانشجویانی که مایل هستند ترم تحصیلی برای کل دانشگاه و همه دانشجویان حذف شود، مانند این است که درخواست داشته باشند که گردش امور مملکت متوقف شود.
تبعات حذف ترم
به گفته وی، بر اساس عرف جهانی، آموزش عالی کشور ما نیز به هیچ عنوان متوقف نخواهد شد و نیم‌سال جاری تحصیلی ادامه پیدا خواهد کرد. در مقیاس جهانی بسیاری از کشورهای پیشرو و مدعی که در گیر و دار این بحران هستند، آموزش مجازی را جایگزین و انتخاب کرده‌اند. در واقع اگر در این ترم تعدادی از دانشجویان فارغ‌التحصیل نشوند، مهر ماه با داوطلبان جدیدی مواجه می‌شویم که باید در چرخه همیشگی عرضه و تقاضا وارد دانشگاه شوند و در کنار کسانی قرار گیرند که به دلیل حذف ترم، دچار تعویق در فارغ التحصیلی شده‌اند. در این شرایط تعداد دانشجویان مازاد بر سقف امکانات دانشگاه، موحب اختلال در امور آموزشی و دانشجویی، فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها خواهد شد. علاوه بر این تعداد زیادی از فرزندان ما در آستانه ورود به دانشگاه هستند و زحمات چندین ساله خانواده‌ها و خودشان به دلیل تعویق شروع نیم‌سال و سال تحصیلی آینده به هدر خواهد رفت که به هیچ وجه منصفانه نیست.
آهنچیان تاکید کرد: در مجموع ما تلاش می‌کنیم که کیفیت آموزش در دانشگاه‌ها تضعیف نشود و اگر هم دانشجویان با ضعف نسبی آموزش دیده باشند، ما تلاش می‌کنیم که این آموزش‌ها با حداقل آسیب همراه باشد. در هر حال راه برای درخواست حذف ترم از سوی دانشجویانی که اضطرار پیدا کرده‌اند، بسته نیست و وزارت علوم تصمیم‌گیری برای درخواست حذف ترم دانشجویانی که دلیل موجهی برای این درخواست دارند را به دانشگاه‌ها واگذار کرده است.
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی وزارت علوم همچنین خاطر نشان کرد: ممکن است دانشجویی خود یا خانواده‌اش دچار حادثه یا ابتلا به بیماری کووید ۱۹ شده باشد، در این صورت روشن است که با درخواست وی موافقت می‌شود. توصیه کلی ما به دانشگاه‌ها این است که برای ترم جاری بر مبنای مدارا با دانشجویانی که در معرض آسیب بوده‌اند، رفتار شود. اگر دانشجویی به غیر از دو دلیل یعنی ابتلای خود یا ابتلای اعضای خانواده وی به این ویروس درخواست حذف ترم تحصیلی کند، تقاضای وی در دانشگاه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت تایید با درخواست وی موافقت می‌شود؛ همچنان که در موارد عادی و پیش از دوره مقابله با کرونا نیز دانشگاه‌ها تقاضای دانشجویان برای حذف ترم را مورد بررسی قرار می‌دهند؛ قاعدتا این درخواست‌ها در نیم‌سال جاری با انعطاف بیشتری صورت خواهد گرفت، چرا که شاهد تاثیرات منفی کرونا در خانواده‌ها هستیم.
چه کسانی در حذف ترم اولویت دارند
وی در ادامه تصریح کرد: دانشگاه‌ها در بررسی درخواست دانشجویان برای حذف ترم جاری محدود به دو شرط فوق نیستند، اگر دلایل موجه باشند، نتیجه درخواست مثبت خواهد بود؛ اما آن درخواست‌هایی که به آسیب‌های ناشی از کرونا مربوط شود، در اولویت قرار می‌گیرد.
آهنچیان ادامه داد: در حقیقت این که موافقت با درخواست دانشجویان برای حذف ترم جاری به معنی حذف سنوات از نیم‌سال تحصیلی باشد، بر عهده دانشگاه‌ها گذاشته شده است. در خصوص درخواست دانشجویانی که به دلیل کرونا متقاضی حذف ترم هستند و در دانشگاه تایید می‌شود، به طور صد در صد، حذف بدون احتساب در سنوات تحصیلی در نظر گرفته می‌شود، اما اگر درخواست آنها به آسیب ناشی از کرونا مربوط نباشد، این که درخواست حذف ترم بدون احتساب در سنوات تحصیل باشد، قابل بررسی است.
وی در ادامه تاکید کرد: این اطمینان به دانشجویان داده می‌شود که درخواست حذف ترم آنها به صورت موردی و دقیق در دانشگاه‌ها بررسی خواهد شد و سیاست نهایی ما نیز این است که نهایت انعطاف را در خصوص مقررات آموزشی برای ترم جاری اعمال کنیم.
وضعیت آموزش دروس عملی
آهنچیان همچین در خصوص وضعیت ارائه آموزش دروس عملی نیز گفت: جنس آموزش‌های عملی دروس به هیچ عنوان یکسان نیست. بسیاری از دروس عملی در حقیقت لزوماً نیازمند ارائه در کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها هستند. اما برخی از واحدهای عملی نیز وجود دارد که دانشجویان می‌توانند این نوع دروس را به صورت مشاهده و به صورت مجازی نیز آموزش ببینند. مثلا باز و بسته کردن یک ماشین یا وسیله مکانیکی که اغلب در دانشگاه‌های علمی – کاربردی و فنی حرفه‌ای انجام می‌شود، از طریق ضبط ویدوو و بارگذاری آن در سامانه، قابل آموزش است. بنابراین برخی از دروس‌های عملی را می‌توانیم به صورت مجازی به دانشجویان ارائه دهیم؛ در حوزه هنر در بسیاری از کلاس‌های طراحی و مجسمه‌سازی امکان آموزش‌های عملی به صورت مجازی وجود دارد به شرطی که همراهی لازم بین مدرسان و دانشجویان هم وجود داشته باشد.
احتمال ادامه‌دار شدن کرونا در ترم آینده
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم تاکید کرد: دانشجویان باید بدانند ممکن است کرونا در نیم‌سال اول سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ نیز وجود داشته باشد. در حقیقت باید راهی را پیدا کنیم که این وضعیت به آموزش لطمه‌ای نزند که داشتن خلاقیت استادان و همکاری دانشجویان در ارائه اثربخش آموزش‌های مجازی هم می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. همچنان که در برخی دانشگاه‌های معتبر در تراز جهانی، به دانشجویان گفته می‌شود به جای حضور در محیط و دریافت آموزش‌های عملی در کارگاه و آزمایشگاه‌ها، مقالات مرتبط در آن زمینه را مطالعه کنند و از آموخته‌های آن به عنوان یادگیری درس بهره ببرند.
آهنچیان تاکید کرد: اگر چه استاد این موضوع را درک می‌کند که خواندن مقاله توسط دانشجویان به جای آموزش عملی در فضای آزمایشگاهی و کارگاهی تاثیرگذاری لازم را ندارد و کیفیت پایین‌تری دارد، اما در نسبت بین بد و بدتر که حذف ترم یا حذف واحد است، این وضعیت بهترین گزینه به شمار می‌رود. ضمن اینکه این شیوه در دانشگاه‌های دنیا انجام می‌شود، با این وجود برخی دانشگاه‌های کشور اعلام کرده‌اند که بعضی از دروس عملی خود را در تابستان برگزار می‌کنند و نمره درس را در کارنامه ترم جاری دانشجو ثبت خواهند کرد. اما این انتظار از همه دانشگاه‌ها و برای همه دروس وجود ندارد. ضمن اینکه همه دانشجویان نیز به دلایل متعدد مایل به اجرای این روش نیستند.
نحوه محاسبه نمره پایان ترم/ثبت نمره ناتمام
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزش وزارت علوم به نحوه نمره پایان ترم دانشجویان در نیم‌سال جاری اشاره کرد و گفت: اگر دانشجویان دروس کارگاهی، سمیناری و یا آزمایشگاهی دارند که نیازمند پیش بردن پروژه عملی هستند، نمره دانشجو در ترم جاری به عنوان ناتمام ثبت می‌شود و استاد اجازه دارد در نیم‌سال بعدی این نمره را ثبت و تایید نهایی کند. به دانشگاه‌ها توصیه می‌شود که نمره چنین واحدهایی را پس از تکمیل پروژه یا کار عملی با موافقت استاد درس تا ترم آینده ثبت و نهایی کنند. در این صورت دانشجو موظف است در نیم‌سال بعدی، این دروس را نیز مازاد بر واحدهای اصلی که انتخاب کرده است، تکمیل کند. در این صورت نیز ارزشیابی به تشخیص استاد مبنی بر موفقیت دانشجو در گذراندن یا نگذراندن درس صورت می‌گیرد.
احتمالا آموزش حضوری نخواهیم داشت
وی اظهار کرد: تصمیم گیری درباره بازگشایی دانشگاه‌ها بر عهده ستاد ملی مقابله با کرونا است؛ اما بر اساس برخی شواهد، در ترم جاری به جز دانشجویان دکتری و احیانا دانشجویان کارشناسی ارشد، آموزش به صورت حضوری نخواهیم داشت.
آهنچیان افزود: دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز تنها بعد از طی پروتکل‌های بهداشتی می‌توانند در دانشگاه‌ها و مراکز آزمایشگاهی حضور پیدا کنند، اما به دلیل این که هنوز شرایط همچنان عادی نشده است، کلاس‌ها بر آموزش‌های مجازی متمرکز هستند و دانشگاه‌ها آموزش حضوری نخواهند داشت.
وی خاطر نشان کرد: برای بازگشایی و آموزش حضوری دانشگاه‌ها دانشجو گاهی مجبور است که از شهرها و مناطق مختلف به دانشگاه محل تحصیل خود مسافرت کند و در تعداد بالای این مسافرت‌ها، مراعات فاصله‌گذاری اجتماعی دشوار خواهد شد. این موضوع برای دانشگاه‌های ما اهمیت محوری دارد که دانشجویان آنها به دلیل حضور در کلاس‌های درس آسیب نبینند. بنابراین با اطمینان می‌توان گفت که برای عدم بازگشایی دانشگاه‌ها تصمیم قطعی گرفته نشده است؛ اما شواهد نشان می‌دهد که به جز در یک یا دو مقطع تحصیلی و در برخی دانشگاه‌ها، برای ترم جاری آموزش حضوری نخواهیم داشت. اگر چه ما تابع تصمیماته ستاد ملی مبارزه با کرونا هستیم.
جزییات امتحانات ترکیبی
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزش وزارت علوم در ادامه صحبت‌های خود در خصوص جزییات امتحانات ترکیبی پایان ترم دانشجویان نیز گفت: فارغ از شرایط فعلی، تصور ما در سنجش آموخته‌های فراگیران این است که فقط از یک ابزار سنجشی استفاده نشود. مثلا ممکن است دانشجوی ما در آزمون شفاهی بهتر از آزمون چهارگزینه‌ای یا تشریحی عمل کند یا در آزمون تشریحی پاسخگوی خوبی باشد. بر اساس این قاعده ما می‌توانیم بخشی از درس را به انجام پروژه و طرح‌های مطالعاتی اختصاص بدهیم تا دانشجویان ترکیبی از مسائل مبتنی بر کتاب‌های درسی و فعالیت جانبی مرتبط را تجربه کنند. در نهایت همه کوشش و دستاوردهای دانشجو در طول نیم‌سال را به عنوان ارزیابی ترکیبی در نظر بگیریم و نمره‌ای که واقعی‌تر است را برای دانشجویان ثبت کنیم. در این موارد هدف این است که فقط یک شیوه سنجش آموخته‌های دانشجویان، مورد استفاده نباشد، بلکه از ترکیبی از آنها استفاده کنیم. به این ترتیب روش ترکیبی، روش جدیدی نیست.
وی گفت: این که ما در ترم جاری بر روش ارزیابی و نمره‌دهی ترکیبی تاکید کردیم، با هدف تاکید بر ارزشیابی مستمر دانشجویان بوده است. با توجه به اینکه کلاس‌های آموزش الکترونیکی و غیرحضوری از اوایل اسفند ماه ۹۸ شروع شده است، تاکید کرده‌ایم که استادان می‌توانند در فرایند آموزش به ارزشیابی دانشجویان بپردازند؛ چرا که به احتمال زیاد در نیم‌سال جاری یا امتحانات پایان ترم به شیوه حضوری وجود ندارد یا اجرای این نوع امتحانات دشواری‌هایی خواهد داشت که دانشگاه‌ها به آن توجه دارند. از آنجا که ممکن است نوع ارزشیابی یک جلسه‌ای و به صورت مجازی آفت‌های زیادی داشته باشد، توصیه شده است که استادان، روش ارزشیابی ترکیبی و مستمر را از ابتدای نیم‌سال مد نظر قرار دهند. شاخص‌های این ارزشیابی متعدد است و می‌تواند شامل حضور دانشجو در کلاس‌های مجازی، شرکت در فعالیت‌ها، انجام کامل و به موقع تکالیف و مسئولیت‌پذیری در قبال درس و همکلاسی‌ها باشد.
ثبت دروس پاس شده و پاس نشده در کارنامه
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم تاکید کرد: برخی از دانشگاه‌ها از جمله دانشگاه‌های دنیا نیز این اجازه را داده‌اند که مقیاس ارزشیابی درس، به صورت پاس شده یا پاس نشده باشد؛ یعنی مقیاس صفر تا ۲۰ به دو وضعیت گذرانده شده و گذرانده نشده تبدیل شود. اگر چه این امر ممکن است مورد اعتراض برخی و مورد استقبال برخی دیگر از دانشجویان واقع شود؛ اما روشی است که به عنوان روش مرسوم در برخی از دانشگاه‌های تراز جهانی انجام می‌شود.
وی ادامه داد: برای مثال در این روش، استاد به جای دادن نمره زیر ۱۰ برای دانشجویان کارشناسی، او را در وضعیت پاس نشده یا نگذارنده قرار می‌دهد تا دانشجو بعدا ملزم به انتخاب دوباره درس باشد. در وضع مقابل، دانشجو در مورد دروسی که به عنوان پاس شده در کارنامه ثبت می‌شود، نیازی به انتخاب دوباره آن در ترم‌های بعدی ندارد و طبیعتاً چون نمره‌ای وجود ندارد، در معدل کل وی هم اثر نمی‌گذارد.
الزام اساتید به تبعیت از تصمیمات آموزشی دانشگاه‌ها
آهنچیان همچنین به نحوه ارزشیابی وزارت علوم از عملکرد استادان دانشگاه‌ها برای ارائه آموزش‌های مجازی اشاره کرد و گفت: استادان دانشگاه‌ها به نوعی در مجموعه استخدامی دولت محسوب می‌شوند. به همین جهت موظف هستند تصمیماتی که به صلاح کشور، مردم و دانشجویان است را بپذیرند و انجام دهند. اگر استادی مایل نیست دروس آموزشی را به صورت مجازی تدریس کند، باید با دلایل منطقی به دانشگاه اعلام کند که آموزش‌های خود را به این شیوه ارائه نمی‌دهد. در این صورت دانشگاه نیز شرایط درس و تکلیف استاد را روشن خواهد کرد.
وی گفت: نمی‌توان این را بگوییم که ممکن است استادان در ارائه آموزش مجازی، برخورد شخصی و سلیقه‌ای با دانشجویان داشته باشند. چرا که این احتمال در آموزش‌های حضوری نیز وجود دارد. نظارت بر نحوه عملکرد استادان در دانشگاه‌ها بر عهده دفاتر نظارت و در ستاد وزارت علوم مسئولیت مستقیم با مرکز نظارت و ارزیابی است.
پیش‌بینی وضعیت آموزش در ترم آینده
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم به پیش‌بینی از آینده و وضعیت آموزش‌های دانشگاه‌ها برای ترم آتی پرداخت و گفت: مسئولان مرتبط در وزارت علوم در تمام مدت تعطیلات نوروز درگیر هماهنگ کردن امور مربوط به آموزش دانشگاه‌ها بودند و با همراهی تحسین برانگیز دانشگاه‌ها، آموزش حتی در تعطیلات نیز متوقف نشد. استادان از نوروز و همه زمان‌های ایجاد شده به عنوان فرصت استفاده کردند؛ تولید محتوا داشتند و خود را برای تدریس مجازی آماده کردند تا آموزش تعطیل نشود. در واقع همه بدون تعطیلی کار کردیم و در حال حاضر نیز بدون تعطیلی خودمان را برای ایام تابستان آماده می‌کنیم تا بتوانیم در یک حالت آماده‌باش برای حفظ و استمرار آموزش عالی در کشور قرار بگیریم.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم خاطر نشان کرد: امیدواریم مشکل کرونا ویروس حل شود، اما اگر وضعیت فعلی ادامه یابد و حتی در فصل پاییز کشور را در وضعیت فوق‌العاده قرار دهد، از وضعیت دانشگاه‌ها غافل نیستیم و برای سال تحصیلی آینده نیز برنامه‌ریزی داریم؛ ضمن اینکه می‌کوشیم نقص‌های فعلی آموزش مجازی را رفع کنیم، آماده ادامه آموزش‌های مجازی در سطحی با کیفیت بسیار بالاتر نیز هستیم. احیانا اگر ستاد ملی مقابله با کرونا تشخیص داد که در مهر ماه ۱۳۹۹ هم روش غیرحضوری ادامه داشته باشد و دانشگاها به لحاظ آموزش حضوری تعطیل شوند، می‌توانیم آموزش‌ها را با کیفیت بهتر از نیم‌سال فعلی ارائه دهیم.
نظرات کاربران