نویسنده: حسین جلیلیان
دانشجوی دکتری و مدرس مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران
 
دکتر علی اصغر پورعزت استاد دانشگاه تهران، در کتاب مدیریت ما (چاپ اول، بهار 1393، صص 37-36) در بحث «التقاط علمی» در مدیریت اسلامی می­ گوید:
«مدت­­هاست که دانشمندان، قالب اصول مدیریت را از گیولیک و فایول اخذ می­کنند و سپس به پر کردن محتوای آن اصول، با مفاهیم و دستورات اسلامی، همت می­ گمارند. غافل از اینکه این گزاره ­ها هنوز راهی طولانی دارند که به اصل علمی تبدیل شوند؛ زیرا به قول سایمون، این اصول با هم تعارض دارند؛ برای مثال، اصل تخصص با اصل وحدت فرماندهی و وحدت هدف، ناسازگار است. پس چگونه می­ توان آن­ها را اصل نامید؟ با این حال، بسیاری از کتاب­های موجود مرتبط با مدیریت اسلامی، گویا این گزاره ­ها را اصل محتوم پنداشته، برای معرفی دین و توانایی آن، به تطبیق دین با این اصول همت می­گمارند.
            حاصل ادعای این گروه آن است که «خداوند ما آنقدر داناست که سال­ها پیش از فروید و تیلور و فایول، دلالت­هایی بر فرضیه­ های آن­ها داشته است و پیامبران و اولیای او نیز آنقدر هوشمندند که جملاتی نظیر این دانشمندان داشته ­اند». (متأسفانه این رویکرد در میان مدعیان خبرگی در مدیریت اسلامی فراوان است).
            البته باید توجه داشت که بسیاری از آثاری که متأسفانه به این نوع التقاط انجامیده­ اند، احتمالاً با نیت خدمتگزاری به دین و احترام به مذهب، تدوین شده­ اند؛ ضمن اینکه شاید بتوان گفت که بصیرت یافتن جامعه علمی به التقاط علمی و پرهیز از آن، ثمره تلاش منتج به التقاط این گونه پژوهشگران بوده است؛ بنابراین ضمن احترام به تلاش آن­ها، نتیجه کارشان غیر قابل قبول است». (پورعزت، 1393، صص37-36).
            به بسیاری از کتاب­های مدیریت اسلامی منتشر شده که نگاهی بیندازید متاسفانه همین رویکرد را دارند. از درس مدیریت اسلامی دوره کارشناسی نه مطلبی یادم هست، نه اسم کتاب و مولفش و نه چیز دیگری. بعد از آن جسته و گریخته نام و مطلبی از مدیریت اسلامی شنیده و می­خواندم. تا اینکه سال 93 یکی از دوستانم که دانشجوی دکتری بود ظاهراً کلاس مبانی فلسفی تئوری­های سازمان و مدیریت ایشان شده بود«کلاس مدیریت اسلامی با رویکرد تحلیل و ارزیابی منابع مرتبط با مدیریت اسلامی». دوستم که با این زمینه­ ها آشنایی چندانی نداشت تقریباً هر هفته برای ارزیابی کتب و فصول مرتبط با مدیریت اسلامی که استاد به عنوان تکلیف به ایشان می­داد، از من کمک می­خواست! من هم به دلیل مطالعه گسترده در حوزه تئوری­های مدیریت و کتاب­های نظریه­ پردازی، جسارت کردم وچندین ماه درگیر مطالعه محتوای مدیریت اسلامی ­شدم. در این میان، دو نکته بیش از همه چیز ذهنم را  به خود مشغول کرده بود:
1.­ظاهراً مولفان این آثار برای تألیف کتاب، در میان آثار غنی اسلامی بویژه نهج­ البلاغه و احادیث گشته و گاهاً بر اساس تفسیر هرمنوتیکی خودشان، سعی کرده­اند دنبال مطلب یا فرمایشی باشند که با اصول و مباحث مطرح شده در کتاب­های مدیریت وارداتی و برگرفته از علم و تجارب دنیای غرب، همخوانی داشته باشد یا برخی اصول و سرفصل­های مدیریت را در قالب کتاب چیده و سعی داشته اند در میان متون اسلامی، جمله یا حدیثی دال بر صحت آن­ها بیابند! و اینگونه بسیاری از آثار و کتاب­های به اصطلاح مدیریت اسلامی متولد شده ­اند!
2. نکته عجیب دیگر اینکه تعاریف بسیاری از اندیشه­ ورزان این حوزه از مدیریت اسلامی به حدی متفاوت است که نمی­توان با مطالعه آن­ها به تعریف واحدی از مدیریت اسلامی رسید. وقتی بیشتر دانشجویان مدیریت نامی از «مدیریت اسلامی» می­شنوند ناخودآگاه ذهن آنها متوجه دکتر افجه­ ای از اندیشه­ ورزان این حوزه می­ شود. طبق تعریف دکتر افجه ­ای «مدیریت اسلامی عبارت است از روش حل عادلانه مسائل اداری؛ به عبارت دیگر، به هر قاعده اساسی اداری که باید با ایده عدالت اجتماعی ارتباط داشته باشد می­توان مدیریت اسلامی اطلاق کرد؛ در حالی که علم مدیریت یا اداره شامل هر نظریه­ای است که رویدادهای عینی اداری و اقتصادی را به دور از هر گونه اندیشه عدالت­خواهانه و پیش­ ساخته ذهنی تفسیر می­ کند» (افجه ­ای، 1377، ص 9). و در ادامه می­ گوید «بنابراین می­توان نتیجه گرفت که مدیریت اسلامی یک مقوله مکتبی است و نه علمی؛ نه تنها مدیریت اسلامی که هر نوع مدیریت دیگر، ولو در جوامع غیراسلامی و غیرالهی شکل گرفته باشد، مقوله ­ای است مکتبی و مذهبی و نه علمی» (همان صفحه 25). اگر چه این تعریف در نوع خود جالب . خاص است و جای بحث بسیار دارد اما به هیچ وجه جامع و مانع هم نیست.
            برای من دانشجوی مدیریت که چندین سال است مدیریت اسلامی برایم مبهم بوده و هست، دو سؤال مطرح است:
1.­آیا بهتر نیست دانشمندان و صاحبنظرانی که دغدغه «چرایی»، «چیستی» و «چگونگی» مدیریت اسلامی را دارند، مباحثات، جلسات، سمینارها، مناظرات و مراودات علمی مستمری داشته باشند که رویکرد روبنایی و نادرست تطبیق دین با اصول مدیریت و التقاط علمی بوجود آمده در این حوزه مطالعاتی را اصلاح کرده، و به طور زیربنایی و علمی «مبانی فلسفی، زیرساخت­های بنیادی، پیش­ فرض­ها و مفروضات مشترک» در مورد مدیریت اسلامی را استخراج کرده و سپس به سطح مدل­های مفهومی و عملیاتی مدیریت اسلامی ارتقاء دهند؟
2. اگرچه به نظر می­ رسد در مورد چرایی مدیریت اسلامی تا حدی توافق وجود دارد. اما میان اندیشه­ ورزان این حوزه در مورد چیستی و چگونگی مدیریت اسلامی وجوه اشتراک و توافق نظر زیادی وجود ندارد و رویکرد بسیاری از متون منتشر شده در این زمینه صحیح نیست. در این شرایط، آیا اضافه کردن درس مدیریت اسلامی به مواد آزمون کنکور کارشناسی ارشد و دکتری مدیریت، بخصوص با توجه به شیوه مطالعه و نگاه دانشجویان به مطالعه کنکوری متون مربوطه، صحیح و لازم بود؟! آیا متون تدوین و منتشر شده مرتبط با مدیریت اسلامی، رویکرد صحیح و اعتبار تأیید شده ­ای دارند که بیم آن نرود تبیین ناقص، مبهم و ناصحیحی از مدیریت اسلامی صورت نگرفته و به اذهان دانشجویان منتقل نشود؟!

نام شما (ضروری) *

ایمیل (ضروری) * *

*