مقاله حاضر به تبیین مبانی نظری و تاریخی رابطه مبادله و چگونگی رفتار آن در بازرگانی خارجی ایران از ابعاد مختلف آن طی چند دهه گذشته می پردازد. روند رابطه مبادله خالص در بین گروه کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته، گروه کشورهای درحال توسعه صادرکننده نفت و بدون نفت و نیز رابطه مبادله ٢١ کشور منتخب در حال توسعه و مقایسه آن با رابطه مبادله ایران طی سالهای 96-1968 ارایه شده و روند تغییرات رابطه مبادله کل بازرگانی خارجی ایران طی سالهای 97-1960 و نیز انواع رابطه مبادله با تاکید بر صادرات غیرنفتی طی سالهای 98-1956 محاسبه و مورد تحلیل قرار گرفته است.